Sven Gatz onthulde op 10 januari een recent aangekocht olieverfschilderij van de Vlaamse barokmeester Anthony van Dyck. Het is een werk met een unieke artistieke waarde. Het vormt een bijzonder mooie aanvulling voor de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA).
Recent kocht het topstukkenfonds van de Vlaamse Gemeenschap voor het KMSKA een zeldzame Studie van een oude man met baard in profiel naar linksgeschilderd door Anthony van Dyck (1599-1641). Deze studiekop heeft een bijzondere artistieke waarde, want het is een unieke getuige van de uitzonderlijke maturiteit van de jonge kunstenaar. Van Dyck was nauwelijks twintig jaar oud toen hij deze studiekop schilderde in het atelier van zijn leermeester Peter Paul Rubens. Andere kunstenaars zijn doorgaans op hun negentiende net aan het einde van hun leerproces. Van Dyck toont zich in deze tronie als een zelfverzekerde artistieke persoonlijkheid met een scherp observatievermogen. Dit komt tot uiting in de vlugge toetsjes en perfect geplaatste lichtpuntjes die de schedel, de jukbeenderen, de neusvleugels en het oor van de anatomie omschrijven. Als geen ander weet hij de getaande huid van de oude man weer te geven met geschakeerde mengtinten van bruin, grijs, oker en roze. Deze tronie is een staaltje van meesterschap op zakformaat.
Van Dyck gebruikte de kopstudie voor de figuur onderaan rechts op de beroemde Doornenkroning in het Prado in Madrid en op een tijdens WOII vernielde Doornenkroning in het Berlijnse Kaiser Wilhelm Museum. Beide schilderijen dateren van omstreeks 1618 - 1620. De studiekop dateert dus van voor deze datum.
Het schilderen van dergelijke kopstudies was een courante praktijk in de ateliers van Vlaamse historieschilders uit de renaissance en de barok. De ‘tronie' is een belangrijk studieobject omdat het ons meer kan leren over het ontstaansproces van schilderijen.
Openbare verzamelingen in Vlaanderen bewaren uitzonderlijk weinig voorbeelden die het creatief proces van Van Dyck illustreren. De studiekop van Van Dyck is dan ook een kapitale aanwinst en een sleutelwerk voor de collectie van het KMSKA. Het kunstwerk vult de collectie 17de-eeuwse olieverfstudies perfect aan omdat het een hoofdstudie is, een type dat tot nog toe niet in de collectie vertegenwoordigd was. Het zal een belangrijke rol spelen in de herinrichting van de collectiepresentatie van het museum.
Studie van een oude man met baard in profiel naar links is afkomstig uit Frans particulier bezit en werd aangekocht in de Londense kunsthandel Agnew's voor het bedrag van 234.000 euro, BTW inclusief. De gerenommeerde kunsthistorici Prof. Dr. Christopher Brown (directeur Ashmolean Museum, Oxford) en Prof. Dr. Katlijne Van der Stighelen (KULeuven) bevestigen de toeschrijving aan van Dyck op basis van de onmiskenbare kwaliteit en stijl.
Sven Gatz, minister van Cultuur: ‘Met Studie van een oude man met baard in profiel naar links van Anthony van Dyck hebben we een belangrijk vroeg werk van een wereldwijd geapprecieerd Vlaams kunstenaar voor het KMSKA kunnen verwerven. Naast het bijzondere artistieke belang is de olieverfschets ook een interessant studieobject: dergelijke studiekoppen illustreren hoe renaissance- en barokmeesters te werk gingen. Tot nu waren studies als deze ondervertegenwoordigd in publieke collecties in Vlaanderen. De verwerving van dit werk past derhalve binnen onze beleidskeuze om zulke sleutelwerken aan te kopen.'
Manfred Sellink, hoofddirecteur-hoofdconservator van het KMSKA: ‘We zijn erg dankbaar dat het Topstukkenfonds de verwerving van deze studiekop mogelijk heeft gemaakt. De snelheid waarmee op veilingen gereageerd moet worden en het ongewisse over de uiteindelijk te bieden prijs maken aankopen van dergelijke belangrijke werken bijzonder moeilijk voor musea. De studiekop zal een belangrijke rol spelen in de herinrichting van het nieuwe museum, waar het aan het publiek zal getoond worden in de zalen die betrekking hebben op inventie, leerproces, maakproces en artistieke creativiteit.'
Omdat het KMSKA gesloten is omwille van verbouwingswerkzaamheden wordt het schilderij momenteel tentoongesteld in het Rockoxhuis in Antwerpen, waar ook andere oude meesters uit de museumverzameling tijdelijk een onderdak hebben gevonden.
(Nieuwsbericht 10 januari 2017)