Het schilderij De bespotting van Simson uit de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (KMSKA) werd door het Mauritshuis in Den Haag gerestaureerd. Het schilderij werd tijdelijk uitgeleend in functie van een onderzoeksproject naar Jan Steen (1626-1679), geleid door het Mauritshuis. Tijdens de restauratie van het schilderij kwam men tot de conclusie dat het geen achttiende-eeuwse kopie is, maar een authentieke Jan Steen. Schilderstijl, techniek en voorstelling passen naadloos in het oeuvre van de meester uit Leiden.
Emilie Gordenker, directeur Mauritshuis: "Bij het selecteren van bruiklenen voor de tentoonstelling Jan Steen vertelt had onze conservator Ariane van Suchtelen sterk het vermoeden dat De bespotting van Simson geen kopie is, maar geschilderd werd door Jan Steen zelf. Na verdere bestudering, restauratie en technisch onderzoek komen we tot de conclusie dat dit schilderij niet alleen geschilderd is door de meester zelf, maar dat het in bijzonder goede staat bewaard is gebleven. Alsof het schilderij rechtstreeks uit het atelier van Jan Steen komt. Heel spannend.
Manfred Sellink, hoofddirecteur-hoofdconservator van het KMSKA: "Het KMSKA is gesloten omwille van uitgebreide renovatiewerkzaamheden. We grijpen deze sluiting aan om onze kunstwerken als ambassadeurs in buitenlandse musea tentoon te stellen. Onze structurele samenwerking met het Mauritshuis resulteert in tentoonstellingen als Zuiderburen en presentaties als Antonello in de Galerij. Vlaamse meesters uit de KMSKA-collectie worden geconfronteerd met meesterwerken in de vaste opstelling van het Mauritshuis. Een grote baat halen beide instellingen ook uit de uitwisseling van expertise. De toeschrijving aan Jan Steen is een prachtig resultaat van dit bijzondere partnership. Dankzij het Mauritshuis is KMSKA een echte Jan Steen rijker!"
Ontdekking tijdens restauratie
Toen restauratoren van het Mauritshuis het schilderij uit Antwerpen aan de achterkant bekeken, ontdekten ze iets bijzonders: het is niet bedoekt. Dit betekent dat er in het verleden nooit een extra steundoek tegen de achterkant van het schilderij is geplakt - een zeldzaamheid bij zeventiende-eeuwse schilderijen. Langs de randen van het doek zitten op regelmatige afstand van elkaar gaatjes, steeds met zo'n 10 cm ertussen. Door die gaatjes was het touw geregen waarmee het doek tijdens het schilderen in een houten raam was bevestigd. In sommige van de gaatjes bleken zelfs nog restanten van dat touw aanwezig. Na het schilderen is het doek uit dit raam gehaald en met spijkertjes op een spanraam bevestigd. Uitzonderlijk is dat het schilderij nu nog op het originele spanraam zit. Ook het verfoppervlak bevindt zich in uitzonderlijk goede staat. Het is heel bijzonder dat een schilderij door de eeuwen heen zo onaangetast is gebleven.
Onderzoeksproject Jan Steen
Sinds 2012 werken het Mauritshuis en Shell als Partners in Science samen aan een innovatief materiaaltechnisch onderzoek naar Jan Steen. Doel is om een beter inzicht te krijgen in de chronologie van Steens oeuvre. Dit is moeilijk te bepalen omdat slechts één op de tien werken van een jaartal is voorzien. Op dit moment zijn al 37 schilderijen van Jan Steen (uit het Mauritshuis en andere collecties) onderzocht, uit alle periodes van zijn loopbaan. Alle schilderijen worden onderzocht met verschillende geavanceerde technieken. In het Shell Technology Centre in Amsterdam worden verfmonsters geanalyseerd met SEM-EDX (een Scanning Elektronen Microscoop met Energie Dispersieve Röntgenstralen). Daarmee kan worden gekeken uit welke chemische elementen een verfmengsel bestaat en hoeveel van elk element in de verf aanwezig is. In een groot aantal van de onderzochte werken van Steen is het pigment groene aarde aangetroffen. Het gaat om een vrij fel type groene aarde, dat in de zeventiende eeuw niet erg gangbaar was. De schilderijen waarin dit is gevonden lijken allemaal uit zijn late periode te stammen. Ook in De bespotting van Simson uit Antwerpen is groene aarde aangetroffen, in de sjerp van de vaandeldrager rechts op het schilderij. Dit gegeven, samen met de informatie over de gronderingslagen, plaatst het schilderij bij werk van Steen uit de jaren 1670. Dit was aan het eind van zijn leven, toen hij was teruggekeerd naar zijn geboorteplaats Leiden.
Jan Steen vertelt
Het schilderij De bespotting van Simson uit de collectie van het KMSKA zal vanaf 15 februari 2018 een stralend hoogtepunt zijn in de tentoonstelling Jan Steen vertelt in het Mauritshuis. Tijdens de tentoonstelling wordt een selectie van de mooiste historiestukken van Jan Steen getoond.
Expo Jan Steen vertelt
Wanneer: 15 februari - 13 mei 2018
Waar: Mauritshuis, Den Haag
Website