Jordaens Rubenshuis gerestaureerd

Het Rubenshuis in Antwerpen liet het monumentale werk Neptunus en Amphitrite van Jacob Jordaens I restaureren. Die restauratie duurde een jaar, waarbij nieuwe zaken aan het licht zijn gekomen. Het werk hangt opnieuw in het groot atelier van de Italiaanse vleugel van het Rubenshuis. De Vlaamse vleugel zal in de loop van november tijdelijk sluiten voor schilderwerken. Na de schilderwerken presenteert het Rubenshuis enkele opmerkelijke nieuwe aanwinsten.

Neptunus en Amphitrite behoort tot de vaste collectie van het Rubenshuis. Op deze Jordaens (1593-1678) is Neptunus, de god van de zee, te zien. Links van hem staat zijn vrouw Amphitrite. Op de voorgrond liggen enkele tritonen (mythologische figuren die half mens, half vis zijn). Het schilderij is gesigneerd en gedateerd op de rand van de schelpwagen: J. Jordaens fecit 16[4?]4 (het voorlaatste cijfer is moeilijk leesbaar).

Restauratie was aan de orde. Het schilderij ging schuil onder overschilderingen die lacunes moesten verbergen en een vergeelde vernislaag. Het werk onderging hierdoor een optische kleurverandering. De details in de donkere delen waren onzichtbaar geworden.

DE RESTAURATIE

Marc Leenaerts (restaurator dienst collectiebeleid Musea stad Antwerpen) werkte een jaar lang aan de restauratie. Eerst werd het oppervlaktevuil weggenomen. Daarna werd de verkleurde vernislaag verwijderd. Dit leverde een mat geheel op met onverzadigde kleuren.

De volgende stap was het aanbrengen van een isolatievernis. Deze vernislaag dient niet alleen om de kleuren te verzadigen, maar ook als een barrière tussen het originele werk van Jordaens en de ingrepen van de restaurator. Op deze manier kunnen de toevoegingen bij een volgende restauratie makkelijk verwijderd worden zonder het origineel te beschadigen.

Na het verwijderen van de vernislaag en de overschilderingen werden de lacunes in de verflagen zichtbaar. Deze werden door de restaurator opgevuld met een mengsel van krijt en lijm. De vullingen zijn noodzakelijk om de lacunes terug op een gelijk niveau te brengen met de verflaag. Daarna werden ze geretoucheerd.

Op het einde kreeg het schilderij een slotvernis. Hierdoor werden de retouches afgesloten en kreeg het werk een speciale glans. Door de restauratie heeft het schilderij veel aan kleur gewonnen. Dit valt vooral op in het blauwe doek van Neptunus en het rode doek van Amphitrite.

ONTDEKKINGEN

- Jordaens schilderde dit werk niet op een doek uit één geheel. Er werden twee panden aan elkaar bevestigd. Schilders gebruikten het materiaal dat ze voorhanden hadden in hun atelier.
- Jordaens vergrootte het oorspronkelijke doek aan beide zijden. Hierdoor moest hij de compositie aanpassen. Dit wordt duidelijk door de op een kinkhoorn blazende triton die te voorschijn kwam na het verwijderen van de vernislaag. In eerste instantie had Jordaens deze rechtop geschilderd, ter hoogte van het rechtse paard. Na het verbreden van het doek, besloot Jordaens om de triton lager af te beelden. Hierdoor komt hij op een diagonaal te liggen met de twee paarden en de drietand van Neptunus. Deze ingreep versterkte de compositie.
- Het rode doek van Amphitrite was oorspronkelijk groter en liep verder door naar onder.
- Jordaens schilderde dit werk met weinig verf en snelle penseelstreken. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar aan het hoofd van Neptunus.

Website Rubenshuis