Adrianus was een Romeins officier die zich tot het Christendom bekeerde en op bevel van keizer Maximianus in 290 werd gedood. In deze eerder monochrome olieverfschets toont Peter Paul Rubens (1577-1640) hoe soldaten Adrianus hebben gebracht bij een heidense tempel met een beeld van Apollo, herkenbaar aan zijn muziekinstrument, de lier. Een priester verplicht hem het beeld aan te kijken. Zijn beide handen zijn reeds afgehakt, maar Adrianus blijft standvastig in zijn geloof en weigert de heidense godheid eer te bewijzen. Een beul heft de hakbijl om ook zijn voeten af te hakken. Het onderste gedeelte van de compositie is in de schets weggevallen door het inkorten van het paneel met een 10-tal centimeter.
Het verhaal van deze marteling komt voor in de 'Legenda Aurea', een middeleeuwse compilatie van heiligenlevens. De theologen van de Contrareformatie trokken van leer tegen deze tekst omdat hij zoveel verzonnen elementen bevatte. Maar anderzijds stelde de triomferende kerk van de Contrareformatie de heldhaftige martelaars graag tot voorbeeld van de gelovige.
Vermoedelijk was deze schets bestemd voor een schilderij dat geplaatst moest worden op een altaar van de H. Adrianus, misschien voor een kerk in Noord-Frankrijk, waar een belangrijke devotie bestond voor de heilige. Een schilderij dat zich vroeger in het Museum in Douai bevond, afkomstig uit het kartuizerklooster van die stad, is ongetwijfeld een kopie naar het verloren origineel een geeft er een beeld van. Het altaarstuk had een meer uitgesproken hoogteformaat.
[Hans Devisscher]