In Rubens Tegendraads. Het theoretisch notitieboek van de meester, een expo van het Rubenshuis, staat het de Ganay manuscript centraal. Het is een van vier bekende selectieve kopieën van het verdwenen theoretisch notitieboek van Peter Paul Rubens. Dit notitieboek onthult Rubens' visie en theoretische beschouwingen over de proporties van het menselijk lichaam, symmetrie, perspectief, anatomie en architectuur. Sinds 2012 heeft het Rubenshuis het de Ganay manuscript in permanente bruikleen van de Koning Boudewijnstichting.
HET VERDWENEN MANUSCRIPT
Rubens is naast een groot kunstenaar ook een intrigerend theoreticus. Vermoedelijk tussen 1600 en 1615 schrijft hij zijn kunsttheoretische opvattingen neer in een notitieboek. Dit manuscript bevat schetsen, tekeningen, notities en tekstfragmenten in verschillende talen en onthult zijn visie over optica, symmetrie, proporties, anatomie, architectuur en menselijke gevoelens. Na enige omzwervingen komt het document in de handen van André-Charles Boulle, de Franse hofmeubelmaker van Louis XIV. Een brand in zijn atelier verwoest het manuscript in 1720. Op één of twee bladen na (nu in Londen en Berlijn) gaat het theoretisch notitieboek verloren.
Het Rubenshuis toont tot 19 januari 2014 vier selectieve kopieën van dit theoretisch notitieboek. Twee ervan zijn tijdens het leven van Rubens gekopieerd. Bij de kopieën is ook apocrief materiaal gevoegd. Het eerste is het Chatsworth manuscript en is uitgevoerd door een briljante kopiist, vermoedelijk Anthony Van Dyck. Het tweede is het Bordes manuscript en is de basis voor twee latere kopieën: het Johnson en het de Ganay manuscript. Uit recent onderzoek is gebleken dat ook het Bordes manuscript enkele originele tekeningen van Rubens bevat.
Het de Ganay manuscript is waarschijnlijk kort na Rubens' dood uitgevoerd door iemand uit zijn directe omgeving. Het is wellicht een voorbereiding voor een publicatie. In januari 2012 kocht de Koning Boudewijnstichting het de Ganay manuscript aan en gaf het in permanente bruikleen aan het Rubenshuis.
ZOEKTOCHT NAAR EEN VERLOREN DOCUMENT
Aan de hand van de vier selectieve kopieën wordt de bezoeker ingewijd in Rubens' verrassende ideeën. Elk manuscript heeft zijn eigenheid. Door de gelijkenissen kan een beeld gevormd worden van het originele notitieboek van Rubens.
Het is de eerste keer dat de vier kopieën in hun totaliteit zijn bestudeerd. Het nieuwe volume van het Corpus Rubenianum is volledig gewijd aan dit onderzoek. Arnout Balis (Centrum Rubenianum vzw) en David Jaffé (National Gallery, Londen) publiceren in het voorjaar 2014 de resultaten van hun wetenschappelijk onderzoek.
RESTAURATIE VAN DE PORTIEK EN HET TUINPAVILJOEN
In 2016 begint men met de restauratie van de portiek en het tuinpaviljoen van het Rubenshuis. In 1610 kocht Rubens een huis met grond aan de Wapper in Antwerpen, dat hij in de daaropvolgende jaren naar eigen ontwerp liet uitbreiden met een overkoepelde, halfronde beeldengalerij, een atelier, een triomfpoortachtige portiek en een tuinpaviljoen. De portiek sloot de binnenplaats af door het oude, zestiende-eeuwse woonhuis te verbinden met het nieuwe schildersatelier (het schilderhuys) dat Rubens in de stijl van een Italiaans palazzo ontwierp. Van Rubens' originele ontwerp zijn slechts twee onderdelen grotendeels intact bewaard gebleven: de portiek die de imposante doorgang naar de tuin vormt, en het tuinpaviljoen dat als een blikvanger door de centrale boog te zien is en waarmee Rubens een sensationeel tuinperspectief beoogde.
Door de combinatie van ongebruikelijke architectonische motieven die rechtstreeks uit Italië afkomstig waren en de rijke versiering met sculpturen en gebeeldhouwde ornamenten is de portiek wellicht het meest virtuoze voorbeeld van burgerlijke architectuur dat benoorden de Alpen bewaard is gebleven.
De restauratie van beide monumenten is door het Antwerpse stadsbestuur opgenomen in de meerjarenplanning.
Rubens Tegendraads. Het theoretisch notitieboek van de meester
Tot 19 januari
Rubenshuis
Wapper 9-11
Antwerpen