Bijna dagelijks ontmoet je mensen uit andere culturen, op straat, in de metro of op televisie. Die ‘andere' boezemt misschien angst in of wekt net fascinatie op. Dat was vroeger niet anders. De tentoonstelling De andere verbeeld / Verbeeld gevaar belicht aan de hand van Vlaamse en Nederlandse religieuze kunst uit de periode 1450-1750 de beeldvorming over ‘zwarten', ‘Joden', ‘Turken', ‘ketters' en ‘katholieken'.
De tentoonstelling, een initiatief van Kerkwerk Multicultureel Samenleven vzw, was al op verschillende locaties te zien en vindt tot 25 september onderdak in de Vleminckxkapel, gelegen naast KADOC. Vijf grote billboards tonen religieuze schilderijen afkomstig uit Vlaamse en Nederlandse musea en kerken. Wie staat er allemaal afgebeeld? Waarom worden ze net op die manier voorgesteld? En vooral, wat leren de schilderijen ons over de wijze waarop naar de ‘andere' werd gekeken in die tijd. Op die vragen wil de tentoonstelling een antwoord bieden. Velen onder ons zijn immers niet meer vertrouwd met de verhalen en symbolen in de religieuze kunst.
Neem nu het schilderij van Peter Van Lint uit de Antwerpse Sint-Jacobskerk. Het toont hoe de apostelen Petrus en Paulus afscheid nemen van elkaar. Beiden waren ter dood veroordeeld. Ze stierven wel op een andere wijze: rechtsboven in het schilderij wordt Petrus gekruisigd, de straf voor ‘vreemdelingen'; linksonder zien we hoe Paulus - als Romeins staatsburger - wordt onthoofd. Opvallend is bovendien de donkere huidskleur van de beul.
De vijand is wel vaker de ‘andere' (en omgekeerd), zelfs als dat niet overeenstemt met de werkelijkheid. Het zeventiende-eeuwse schilderij Onthoofding van de Heilige Dimpna is daar een voorbeeld van. De heidense Ierse koning Damon die met zijn dochter Dimpna wilde huwen en haar uiteindelijk vermoordde, wordt voorgesteld als oosterling. In de legende van de heilige is daarvoor evenwel geen verklaring te vinden. Dat het tweede Beleg van Wenen (1683) door de Osmanen maar enkele jaren achter de rug was, verklaart wel waarom de schilder de ‘slechte' in het oosten zocht.
Het schilderij Overwinning van de waarheid op de ketterij uit de Gentse Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Pieterskerk, een kopie van een werk van Rubens, geeft een overzicht van alle mogelijke vijanden. Rond de vrouw, de personificatie van de triomferende katholieke kerk, bevinden zich de reformatoren Luther, Calvijn en Zwingli en verder ook de twaalfde-eeuwse ketter Tanchelm. Voorts zien we nog twee vluchtende figuren: een moslim en een jood. Die laatste wordt afgebeeld met een dolk in de ene hand en een doorboorde, bloedende hostie in de andere. Dat verwijst naar de oude antisemitische legende waarin joden hosties stelen en ze doorboren met een dolk.
Dergelijke legenden, (anachronistische) zienswijzen en stereotiepe uitbeeldingen belicht de tentoonstelling aan de hand van een mooie staalkaart van de religieuze kunst uit de Lage Landen. Benieuwd of het ook uw blik op de ‘andere' zal beïnvloeden.
Karen Wyckmans
Expo De andere verbeeld / Verbeeld gevaar
11 augustus - 25 september
KADOC-KULeuven
Vlamingenstraat 39 - 3000 Leuven