Bij de heropening van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) zal de collectiepresentatie verrijkt worden met een aantal unieke bruiklenen. Een eerste bruikleen, De laster van Apelles van Maerten De Vos, uit een buitenlandse privé-verzameling, is nooit eerder tentoongesteld. Het publiek kan het werk nu reeds ontdekken in het Rubenshuis.
De laster van Apelles van Maerten De Vos (1532-1603) is een uniek werk: het is de enige gekende geschilderde voorstelling van het onderwerp in de schilderkunst van de Zuidelijke Nederlanden. Apelles, een schilder uit de Griekse oudheid, werd door een concurrent valselijk beschuldigd van politieke samenzwering, maar deze lastercampagne werd tijdig verijdeld. De kunstenaar gold in de oudheid en vanaf de renaissance als verpersoonlijking van de volmaakte schilder. Zo prijsden tijdgenoten Rubens als ‘de Apelles van zijn tijd'. Bij Italiaanse artiesten was het onderwerp bijzonder populair. In onze contreien kennen we alleen een tekening van Pieter Bruegel als voorganger. Maar tussen deze tekening en het schilderij van De Vos is er geen stilistisch verband.
De 16e eeuw in Antwerpen was een woelige tijd van politieke en religieuze twisten. Uit zijn vroege oeuvre blijkt duidelijk dat De Vos gereformeerd was. Maar na de Val van Antwerpen (1585) ontpopte de kunstenaar zich tot een gerenommeerd schilder van grote katholieke altaarstukken. Tot aan zijn dood propageerde hij met verve de pro-katholieke boodschap in zijn werk.
Maerten De Vos schilderde De laster van Apelles gedurende zijn laatste negen levensjaren. In 1594, bij de Blijde Intrede van Ernest van Oostenrijk in Antwerpen, nam hij deel aan de opluistering van de stad. Het Prentenkabinet van het Museum Plantin-Moretus bewaart zeven voorbereidende schetsen van de kunstenaar voor deze stadsdecoratie. De gelijkenis met sommige figuren uit de Laster doen vermoeden dat hij de tekeningen hergebruikte bij het schilderen van dit paneel.
De allegorische en profane thematiek en de aanwezigheid van een volledig naakte figuur (de Waarheid) maken van het schilderij een bijzonder en vooral intrigerend werk binnen het late oeuvre van de kunstenaar. De vraag dringt zich op of de ondertussen bejaarde De Vos door middel van dit schilderij geen debat hield tegen het katholieke Spaanse gezag. Naast deze mogelijke aanklacht zou het werk ook een boodschap van hoop inhouden bij het aantreden van de nieuwe landvoogden. Aldus profileert De Vos zich enerzijds als een geleerd renaissancekunstenaar met kennis van de antieken, anderzijds als een geëngageerd kunstenaar die door zijn kunstwerken deelneemt aan het socio- politieke debat.
De opdrachtgever van het schilderij is niet gekend. Het juridische thema en de grote afmetingen van het paneel (111 x180 cm) kunnen wijzen op een publieke bestemming als een rechtbank. Maar ook een kapitaalkrachtige particulier met interesse voor de antieke oudheid en met eventuele Lutherse sympathieën zou als oorspronkelijke eigenaar in aanmerking kunnen komen.
Na eeuwen in privé-verzamelingen te hebben vertoefd is De laster van Apelles vanaf vandaag toegankelijk voor het publiek in het Rubenshuis. Manfred Sellink, hoofddirecteur-hoofdconservator van het KMSKA: ‘ We zijn bijzonder opgetogen dat dit uitzonderlijk werk van Maerten De Vos de collectiepresentatie zal versterken bij de heropening van het KMSKA in het voorjaar van 2019. Achter de schermen zijn onze conservatoren volop bezig met het plannen van de herinrichting van het nieuwe museum. Vanaf het najaar van 2019 pakt het KMSKA uit met een eerste grote tentoonstelling die precies gewijd is aan eeuw van Bruegel, in het bijzonder de Antwerpse schilderkunst van de 16de eeuw. Het topwerk van Maerten De Vos zal ook van deze presentatie deel uitmaken.'
(Nieuwsbericht 8 maart 2016)